Dr. Sietske Dijkstra houdt zich al jaren bezig met de aanpak van geweld in afhankelijkheidsrelaties. De knowhow die zij in die jaren heeft opgedaan als wetenschapper, onderzoeker, publicist, docent en vooral als mens heeft zij beschreven in haar nieuwe boek ‘De kracht van ervaring’. Wij waren benieuwd naar dit boek en interviewden haar voorafgaand aan de boekpresentatie op 8 maart 2024. Want: waarom deze titel en waarom heeft ze gekozen voor de vier thema’s in het boek: thuis, geweldspatronen, tacit knowing en collectief leren?

 

Sietske Dijkstra begon haar wetenschappelijke carrière in de jaren ’80: ze maakte als interviewer en stagiaire onderdeel uit van het eerste Nederlandse onderzoek naar de kwaliteit van jeugdervaringen, retrospectief bevraagd bij volwassen vrouwen. In werkelijkheid was dit een onderzoek naar seksueel misbruik. In die tijd werden er geen specifieke woorden gegeven aan de belichaamde ervaring, maar tijdens de begeleiding van de geïnterviewden voelde ze die aanwezigheid wel. Sietske: “Het gevoel alleen al als je soms door een deur heen stapte… Maar ook de weerstand die je kon voelen en waar je vervolgens als vakpersoon iets mee moest. Het zoeken naar de ruimte door mee te bewegen met de ander. Mogelijkheden onderzoeken bij jezelf en bij de ander, zodat er ook weer nieuwe ruimte kon ontstaan.”

De vier thema’s in het boek zijn: thuis, geweldspatronen, tacit knowing en collectief leren. Waarom heb je gekozen voor deze vier thema’s?

“Dit boek is een soort oogst en bevat een kern van wat er naar mijn idee toe doet. Het samenbrengen van de kennis in deze vier thema’s is een eerste manier van ordenen. Deze thema’s passen bij mij en mijn werk. Ze hebben ook in bredere zin relevantie.”

De thema’s/hoofdstukken zijn afzonderlijk van elkaar te lezen en hangen tegelijkertijd samen. Ze kenmerken de kern van al Sietskes werk in de aanpak van geweld in afhankelijkheidsrelaties.

Geweldspatronen

“Geweldspatronen zijn de hard core van ons werk: het gaat om deze kennis, en dan met name de kennis over de ondermijning en de verstrekkende gevolgen. Hoe kun je machtsongelijkheid herkennen en laten kantelen, en hoe kan de hulp daarop aansluiten? Dat is essentieel. Het geweldspatroon van met name dwingende controle wordt nog te vaak niet goed gezien. Het gaat dieper dan alleen de incidenten te bezien, een patroon is meer dan een optelsom van incidenten. Het gaat ook om de samenhang tussen feiten, en om inzet van analytische kracht. Verschillende domeinen van veiligheid, zorg en welzijn gaan hier met verschillende kwaliteiten mee om. Hierin kunnen we veel van en vooral ook met elkaar leren.”

Thuis

‘Thuis’ staat voor geborgenheid en veiligheid – zaken die ook geschonden kunnen worden, bijvoorbeeld door geweld zoals seksueel misbruik. Sietske: “Zeker als dat geweld in de intimiteit van je eigen huis plaatsvindt. Ik ken verhalen van mensen die niet meer thuis kunnen verblijven omdat de beelden van het misbruik van hun kind in hun huis onverdraaglijk zijn.”

‘Thuis’ gaat dus verder dan de vier muren van het huis. Het is een realiteit en een metafoor voor thuis zijn in je buurt, in je huis, in je lichaam, in je leven en zelfs: op onze planeet. ‘Thuis’ kan ook ergens buiten zijn, zoals de omgeving waarin Sietske als boerendochter opgroeide. Toen ze een voorstelling van zangeres Nynke Laverman en haar man Sytze bijwoonde en het geluid van weidevogels hoorde, besefte ze ineens dat ze tijdens het laatste bezoek met haar zus aan Friesland geen enkele weidevogel meer had gehoord. Het verlies drong met een klap tot haar door: ook door veranderingen in de omgeving, zoals het uitsterven van weidevogels, kan het thuisgevoel aangetast worden. (Dit voorbeeld komt terug in de podcast ‘Thuis zijn’, waarin Sietske in gesprek gaat met lector begeleidingskunde Michiel de Ronde en met NIVOZ-podcastmaker Rob van der Poel.)

Tacit knowing

Tacit knowing (onbewuste kennis) heeft te maken met een uitspraak van econoom Michael Polanyi: ‘We can know more than we can tell’. De term ‘tacit knowing’ gaat over het overbrengen van kennis die je wel hebt – bijvoorbeeld omdat een mens ervaringen ook altijd opslaat in het lichaam – maar waar je geen woorden aan kunt geven. Ook in traumabehandeling komt steeds meer het lichamelijke op de voorgrond te staan. Sietske: “In het trauma zelf is er geen taal. Maar mijn lichaam is wel aangedaan, en zo kan ik iets ophalen op een dieper niveau, wat kan bevrijden. Sommigen zien het als een onvoltooide beweging die is vastgezet in het lichaam en die het lichaam leidt en last geeft. Als je de beweging kunt voltooien, kan dit verlichting geven.”

Ook voor professionals geldt dat zij waarnemen met hun lichaam. “Als we dat niet door ons heen laten bewegen, kunnen we fysieke klachten krijgen”, weet Sietske. “Rugpijn was een klacht van een heel ervaren en sensitieve professional die veel verantwoordelijkheden op haar rug meedroeg.”

Collectief leren

“Het collectieve leren brengt ons verder in de aanpak van geweld in afhankelijkheidsrelaties. Er wordt veel gestudeerd, maar dat individuele leren is niet voldoende. Als we echt verandering willen, is het noodzakelijk om werk te maken van collectief leren. Het gezamenlijk leren en het delen met elkaar in gemeenschappen maakt dat we de ambachtelijkheid van ons vak laten ontplooien, en het verrijkt”, aldus Sietske. “We hebben als trainers ook parallelprocessen in de aanpak van geweld in afhankelijkheidsrelaties. We zouden vaker afstemming kunnen zoeken om ook de specialistische kennis beter te borgen en om gemeenschappelijkheid uit te dragen. Scholing gaat niet alleen over het verwerven van kennis, maar richt zich juist op het doen, het toepassen, op de groei van vaardigheden en de ruimte die je jezelf geeft om zelf ook te leren. Ik leer zelf ook en herschik altijd wat ik in trainingen wil vertellen, of ben scherp op instrumenten die worden toegepast. Als trainers leren we sowieso ook weer van elkaar, van gastdocenten en van ervaringsdeskundigen, en dat kunnen we weer meenemen in de cursussen voor professionals.”

Tot slot een belangrijke boodschap van Sietske, die duidelijk maakt waarom haar boek kan bijdragen aan verdere ontwikkeling van vakbekwame professionals en het beleid: “Ik heb het boek opgedragen aan iedereen die iets uit deze thema’s goed kan gebruiken. Het is belangrijk dat het boek nu zijn weg weet te vinden. En dat beleidsmakers dienstbaar zijn aan de uitvoering en niet los daarvan staan: dan krijg je wat Sharon Stellaard in haar proefschrift ‘Boemerangbeleid’ noemt. Hetzelfde gevaar zit ook in de aanpak van geweld. Het Verwey-Jonker instituut heeft met haar onderzoeken naar wat er na een melding van geweld gebeurt de lijn kunnen uitzetten. We hebben daardoor veel waardevolle data gekregen, en analyses van de mismatch tussen de geboden hulp en het gezin en het niet-stoppen van het geweld. Zo krijgen we ook op de lange termijn scherp zicht op de bodem van het geweld en op verschillende geweldspatronen. Geweld is geen uniform verschijnsel. Als we het zo benaderen missen we de boot. Met en van elkaar leren en kennis overdragen is daarom een must.”

Het boek ‘De kracht van ervaring’ van Dr. Sietske Dijkstra is eerder deze maand verschenen bij Uitgeverij Elikser.