Dr. Sietske Dijkstra houdt zich al jaren bezig met de aanpak van geweld in afhankelijkheidsrelaties. De knowhow die zij in die jaren heeft opgedaan als wetenschapper, onderzoeker, publicist, docent en vooral als mens heeft zij beschreven in haar nieuwe boek ‘De kracht van ervaring’. Wij waren benieuwd naar dit boek en interviewden haar voorafgaand aan de boekpresentatie op 8 maart 2024. Want: waarom deze titel en waarom heeft ze gekozen voor de vier thema’s in het boek: thuis, geweldspatronen, tacit knowing en collectief leren?

 

Sietske Dijkstra begon haar wetenschappelijke carrière in de jaren ’80: ze maakte als interviewer en stagiaire onderdeel uit van het eerste Nederlandse onderzoek naar de kwaliteit van jeugdervaringen, retrospectief bevraagd bij volwassen vrouwen. In werkelijkheid was dit een onderzoek naar seksueel misbruik. In die tijd werden er geen specifieke woorden gegeven aan de belichaamde ervaring, maar tijdens de begeleiding van de geïnterviewden voelde ze die aanwezigheid wel. Sietske: “Het gevoel alleen al als je soms door een deur heen stapte… Maar ook de weerstand die je kon voelen en waar je vervolgens als vakpersoon iets mee moest. Het zoeken naar de ruimte door mee te bewegen met de ander. Mogelijkheden onderzoeken bij jezelf en bij de ander, zodat er ook weer nieuwe ruimte kon ontstaan.”

De vier thema’s in het boek zijn: thuis, geweldspatronen, tacit knowing en collectief leren. Waarom heb je gekozen voor deze vier thema’s?

“Dit boek is een soort oogst en bevat een kern van wat er naar mijn idee toe doet. Het samenbrengen van de kennis in deze vier thema’s is een eerste manier van ordenen. Deze thema’s passen bij mij en mijn werk. Ze hebben ook in bredere zin relevantie.”

De thema’s/hoofdstukken zijn afzonderlijk van elkaar te lezen en hangen tegelijkertijd samen. Ze kenmerken de kern van al Sietskes werk in de aanpak van geweld in afhankelijkheidsrelaties.

Geweldspatronen

“Geweldspatronen zijn de hard core van ons werk: het gaat om deze kennis, en dan met name de kennis over de ondermijning en de verstrekkende gevolgen. Hoe kun je machtsongelijkheid herkennen en laten kantelen, en hoe kan de hulp daarop aansluiten? Dat is essentieel. Het geweldspatroon van met name dwingende controle wordt nog te vaak niet goed gezien. Het gaat dieper dan alleen de incidenten te bezien, een patroon is meer dan een optelsom van incidenten. Het gaat ook om de samenhang tussen feiten, en om inzet van analytische kracht. Verschillende domeinen van veiligheid, zorg en welzijn gaan hier met verschillende kwaliteiten mee om. Hierin kunnen we veel van en vooral ook met elkaar leren.”

Thuis

‘Thuis’ staat voor geborgenheid en veiligheid – zaken die ook geschonden kunnen worden, bijvoorbeeld door geweld zoals seksueel misbruik. Sietske: “Zeker als dat geweld in de intimiteit van je eigen huis plaatsvindt. Ik ken verhalen van mensen die niet meer thuis kunnen verblijven omdat de beelden van het misbruik van hun kind in hun huis onverdraaglijk zijn.”

‘Thuis’ gaat dus verder dan de vier muren van het huis. Het is een realiteit en een metafoor voor thuis zijn in je buurt, in je huis, in je lichaam, in je leven en zelfs: op onze planeet. ‘Thuis’ kan ook ergens buiten zijn, zoals de omgeving waarin Sietske als boerendochter opgroeide. Toen ze een voorstelling van zangeres Nynke Laverman en haar man Sytze bijwoonde en het geluid van weidevogels hoorde, besefte ze ineens dat ze tijdens het laatste bezoek met haar zus aan Friesland geen enkele weidevogel meer had gehoord. Het verlies drong met een klap tot haar door: ook door veranderingen in de omgeving, zoals het uitsterven van weidevogels, kan het thuisgevoel aangetast worden. (Dit voorbeeld komt terug in de podcast ‘Thuis zijn’, waarin Sietske in gesprek gaat met lector begeleidingskunde Michiel de Ronde en met NIVOZ-podcastmaker Rob van der Poel.)

Tacit knowing

Tacit knowing (onbewuste kennis) heeft te maken met een uitspraak van econoom Michael Polanyi: ‘We can know more than we can tell’. De term ‘tacit knowing’ gaat over het overbrengen van kennis die je wel hebt – bijvoorbeeld omdat een mens ervaringen ook altijd opslaat in het lichaam – maar waar je geen woorden aan kunt geven. Ook in traumabehandeling komt steeds meer het lichamelijke op de voorgrond te staan. Sietske: “In het trauma zelf is er geen taal. Maar mijn lichaam is wel aangedaan, en zo kan ik iets ophalen op een dieper niveau, wat kan bevrijden. Sommigen zien het als een onvoltooide beweging die is vastgezet in het lichaam en die het lichaam leidt en last geeft. Als je de beweging kunt voltooien, kan dit verlichting geven.”

Ook voor professionals geldt dat zij waarnemen met hun lichaam. “Als we dat niet door ons heen laten bewegen, kunnen we fysieke klachten krijgen”, weet Sietske. “Rugpijn was een klacht van een heel ervaren en sensitieve professional die veel verantwoordelijkheden op haar rug meedroeg.”

Collectief leren

“Het collectieve leren brengt ons verder in de aanpak van geweld in afhankelijkheidsrelaties. Er wordt veel gestudeerd, maar dat individuele leren is niet voldoende. Als we echt verandering willen, is het noodzakelijk om werk te maken van collectief leren. Het gezamenlijk leren en het delen met elkaar in gemeenschappen maakt dat we de ambachtelijkheid van ons vak laten ontplooien, en het verrijkt”, aldus Sietske. “We hebben als trainers ook parallelprocessen in de aanpak van geweld in afhankelijkheidsrelaties. We zouden vaker afstemming kunnen zoeken om ook de specialistische kennis beter te borgen en om gemeenschappelijkheid uit te dragen. Scholing gaat niet alleen over het verwerven van kennis, maar richt zich juist op het doen, het toepassen, op de groei van vaardigheden en de ruimte die je jezelf geeft om zelf ook te leren. Ik leer zelf ook en herschik altijd wat ik in trainingen wil vertellen, of ben scherp op instrumenten die worden toegepast. Als trainers leren we sowieso ook weer van elkaar, van gastdocenten en van ervaringsdeskundigen, en dat kunnen we weer meenemen in de cursussen voor professionals.”

Tot slot een belangrijke boodschap van Sietske, die duidelijk maakt waarom haar boek kan bijdragen aan verdere ontwikkeling van vakbekwame professionals en het beleid: “Ik heb het boek opgedragen aan iedereen die iets uit deze thema’s goed kan gebruiken. Het is belangrijk dat het boek nu zijn weg weet te vinden. En dat beleidsmakers dienstbaar zijn aan de uitvoering en niet los daarvan staan: dan krijg je wat Sharon Stellaard in haar proefschrift ‘Boemerangbeleid’ noemt. Hetzelfde gevaar zit ook in de aanpak van geweld. Het Verwey-Jonker instituut heeft met haar onderzoeken naar wat er na een melding van geweld gebeurt de lijn kunnen uitzetten. We hebben daardoor veel waardevolle data gekregen, en analyses van de mismatch tussen de geboden hulp en het gezin en het niet-stoppen van het geweld. Zo krijgen we ook op de lange termijn scherp zicht op de bodem van het geweld en op verschillende geweldspatronen. Geweld is geen uniform verschijnsel. Als we het zo benaderen missen we de boot. Met en van elkaar leren en kennis overdragen is daarom een must.”

Het boek ‘De kracht van ervaring’ van Dr. Sietske Dijkstra is eerder deze maand verschenen bij Uitgeverij Elikser.

Die ene oom die de wijn maar bij blijft vullen en met dikke tong de meest ongemakkelijke kwesties uit het verleden oprakelt. Een neef die er echt geen zin in heeft en met een norse blik maar op op de bank in zijn iPhone blijft zitten scrollen. Of die oma die ongelofelijk haar best doet en maar blijft zeggen: “Wat is het toch gezellig hè?”, terwijl de ongemakkelijkheid er vanaf druipt?

Het gedwongen samen zijn met kerst is soms olie op het vuur. Waar de een op eieren loopt en er alles aan doet om het gezellig te houden, kiest de ander weer andere vluchtwegen om ervoor te zorgen dat het niet uit de hand loopt. Nu zullen het vaak relatief onschuldige spanningen zijn. Maar het kan ook zo zijn dat oplopende spanningen tijdens kerst tot een uitbarsting van onwenselijk formaat leiden.

Als je weet dat er bij je cliënten huiselijk geweld speelt, maar het eigenlijk het best bewaarde geheim is binnen de familie, kan je voor lastige situaties komen te staan.

Wat kan je dan doen?

Als je het drie muren model volgt, kan je bepalen wanneer en of je het gesprek aan kan gaan met je cliënten.  Want op welk moment dan ook, hoe sneller we huiselijk geweld bespreekbaar kunnen maken, hoe sneller huiselijk geweld gestopt kan worden.

Muur 1: Laat je eigen dilemma’s je er niet van weerhouden om het gesprek aan te gaan.

Wat houdt je tegen om in gesprek te gaan? Kan je niet overzien wat de consequenties zijn? Wil je de sfeer niet blijvend verpesten? Wil je iemand niet kwetsen? Ben je bang dat je de verkeerde aanspreekt?

De eerste stap is om vast te stellen of er sprake is van een dilemma die ervoor zorgt dat je het gesprek niet aangaat. Wat je ook doet, het zal altijd niet goed uitpakken. Niks doen houdt de situatie in stand en wel wat doen kan zorgen voor… Vul maar al jouw gedachten in.

Een dilemma kan je gijzelen. Want meestal lijkt niets doen de meest veilige optie. En dat kan soms jarenlang duren. Al die tijd kan geweld voortduren.

Als je je eigen dilemma weerlegt, dan kan je het gesprek aangaan.

Muur 2: Stop met (ver)oordelen.

Als je besluit het gesprek aan te gaan. Zorg er dan voor dat iemand zich niet in de hoek gezet voelt. Want een kat in het nauw maakt vreemde sprongen. Houdt je eigen mening, doorspekt met vooroordelen, voor je. Huiselijk geweld is nooit goed te praten, maar iets doen wat niet ok is, wil nog niet zeggen dat iemand niet ok is.

Als er scheldpartijen plaatsvinden maakt dit iemand nog geen slechte ouder. Als de boeken door de kamer vliegen maakt het iemand nog geen agressieveling.

Als het je lukt je eigen oordelen in te slikken, is de kans dat iemand aan jou hulp vraagt of jouw advies serieus neemt vele malen groter.

Tip: Ook als je een ongevraagd advies geeft kan dit voelen als een oordeel. Omdat er een lading onder ligt: jij weet het dus beter dan ik? (Lees ook dit blog: Geef nooit een advies aan iemand die jou daar niet om gevraagd heeft).

Muur 3: Iemand bepaalt zelf of hij/zij jouw hulp aanvaard

Het lijkt wellicht een open deur, maar veiligheid is het belangrijkste thema als het gaat om huiselijk geweld kwesties. Veiligheid in de relatie met anderen is iets wat voor iemand die in die situaties zitten niet vanzelfsprekend. Hoe graag je misschien ook zou willen, iemand bepaalt zelf wanneer en bij wie hulp gevraagd wordt.

Als jij ergens mee zit bepaal je toch ook zelf aan wie jij hulp vraagt? Of je eerst naar de dokter gaat of eerst met een vriend of je moeder iets bespreekt?

Respecteer dit, maar houd de deur wel open. Alleen dan kan iemand zelf regie houden. En juist dat is een belangrijk onderdeel in het ervaren van veiligheid in relaties met anderen. En het vertrouwen dat het misschien wel anders kan…

Wat als het niet lukt om het gesprek aan te gaan?

Vind je het echt lastig om direct het gesprek aan te gaan? Of voelt het echt te onveilig? Het is geen noodzaak om tijdens de kerst iets open te breken, zeker als je niet goed weet hoe het uit gaat pakken.

Doe geen dingen die je bang maken of te spannend vind of waar je te geëmotioneerd van raakt. Want vanuit die emoties kan je heel onhandige dingen gaan doen en zeggen vanuit je eigen pijn. Laat dan eerst bij jezelf de emoties wat zakken en kom er desnoods een paar dagen later op terug.

Veiligheid staat altijd voorop. Als de drank in de man is, dan is het aangaan van een gesprek niet zo’n handige keuze. Denk dan eerder na over het sturen op een time out. Ga even een wandelingetje maken met een van de twee partners en zet een kop koffie. Vraag of het ok is om weg te gaan en of er behoefte aan is dat de spanning eerst zakt voordat je weggaat.

Realiseer je dat mensen die met huiselijk geweld te maken hebben vaak geen idee hebben dat anderen dit zien. En dat zij zich er soms niet van bewust zijn hoe heftig de spanningen zijn waar zij middenin zitten. Het kan hen echt helpen als jij wel jou zorgen uitspreekt.

Geef aan dat je er voor hen beiden bent. En dat dat ook na de kerst zo is. Je hoeft niet altijd iets te benoemen om wel te laten merken dat je er voor iemand bent.

Wij wensen jou en je naasten een hele fijne en liefdevolle kerst en jaarwisseling toe. Met die gekke oom, die liefdevolle moeder en die norse door zijn iPhone scrollende neef. En wie weet lukt het, dit jaar geen knallende kerst!

 

 

 

Afgelopen maand stonden we met Fabriek69 op de Florence Nightingale Fair waar we met regelmaat hoorden: “Huiselijk geweld en kindermishandeling komen bij ons niet voor.” En dat is zeker niet voor het eerst dat we dit hoorden. Vaak zeggen professionals: “In mijn werk heb ik daar niet mee te maken.” Of: “Dat speelt niet bij onze doelgroep.”

Vaak merken we dan ook in een gesprek dat het toch wel wat anders blijkt te liggen. Hoe dat komt en waarom het belangrijk is om te weten hoe je met (vermoedens van) huiselijk geweld of kindermishandeling om kunt gaan (en je daar ook zeker over te voelen) daar lees je meer over in deze blog.

Waar hebben we het over bij huiselijk geweld en kindermishandeling?

De begrippen zijn beladen, het taboe is groot. Juist door de algemeenheid van het begrip ontstaan misverstanden. Wanneer je dezelfde professionals vraagt of zij zich wel eens zorgen hebben gemaakt om een volwassene of een kind dan zullen zij vaker ‘ja’ dan ‘nee’ antwoorden. Want iedere professional heeft wel eens het idee dat er of iets niet klopt of dat ze het liefst het kind bijvoorbeeld een keer mee naar huis zouden nemen.

Het gaat dan om bewustwording. Dat die zorgen óók zouden kunnen komen doordat er sprake is van een vorm van huiselijk geweld of kindermishandeling. En dat je dat ook niet direct zeker hoeft te weten. Hoe ingewikkeld ook.

Huiselijk geweld en kindermishandeling komt in net zoveel variaties en vormen voor als er variaties aan mensen zijn. Het ontstaat om verschillende redenen en heeft verschillende uitingsvormen. Ook dat is iets waar je je als professional in eerste instantie helemaal nog niet mee bezig hoeft te houden. Klinkt gek misschien. Maar juist het open houden wat precies de oorzaak van de zorgen is, maakt dat je ook de mogelijkheid open houdt dat er wél iets niet pluis is in een gezin of huishouden.

 

Er is afweer tegen huiselijk geweld en kindermishandeling

Je eigen wereldbeeld wordt enorm aangetast wanneer je te maken krijgt met huiselijk geweld of kindermishandeling in je directe omgeving. Dus ook wanneer het een werksituatie betreft. Het vervelende is dat als je er wel mee te maken krijgt, je ook zal merken dat je het vaker tegenkomt of signaleert. Dat is een nare werkelijkheid.

De natuurlijke behoefte van de mens om te kunnen overleven is van invloed op het signaleren van huiselijk geweld of kindermishandeling. Gevaarlijke situaties worden vanwege dit overlevingsmechanisme hanteerbaar gemaakt. Ver weg blijven van gevaar is een manier die je helpt te overleven. Denk er bijvoorbeeld aan dat je niet snel je hand in het vuur zou steken. Ooit heb je vast een ervaring gehad waarbij je zelf of gezien hebt dat iemand zich vreselijk bezeerd heeft aan vuur. En je natuurlijke reflex is je bij extreme hitte terug te trekken.

Dit reflex treedt ook op wanneer je onveilige situaties opmerkt. Je hebt ook niet altijd de mogelijkheid dit reflex te hanteren of er je ratio op los te laten om een gedegen inschatting van de veiligheid te maken. Meer kennis en weten hoe je veiligheid kan inschatten of ermee om kan gaan kunnen je daarbij wel helpen. Maar alleen als je ook het vertrouwen hebt dat het zou kunnen werken wat je kan doen én als je ook overtuigd bent van je eigen kunnen daarin. (En natuurlijk vooral als je zelf geen overweldigende dreiging daarbij ervaart).

 

Je kan mensen beter helpen als je weet wat je kan

Signalen van huiselijk geweld en kindermishandeling worden door bovenstaande redenen vaak niet als zodanig meegenomen in de hulp die geboden wordt. En dus gemist. Afweer en de mogelijkheid niet open houden dat er meerdere oorzaken zijn van de zorgen die ontstaan, zijn twee elementen die dat moeilijker maken. Het goede nieuws is dat de volgende vraag stellen wel een eerste stap kan zijn: “Over wie heb jij je de afgelopen tijd zorgen gemaakt en waarom?” Op die manier kan je bijvoorbeeld het onbewuste, bewust maken. En een proces in gang zetten om de juiste hulp te bieden en de veiligheid te vergroten.

Om huiselijk geweld en kindermishandeling te stoppen is het natuurlijk wel belangrijk dat je het op weet te merken en de mogelijkheid meeneemt in de hulp of begeleiding die je bied. Alleen dan geef je de volwassene of het kind echt een kans.

Vaak zijn professionals ongemerkt al aan het signaleren bent en professioneel aan het handelen bij vermoedens van huiselijk geweld en kindermishandeling. Het vergroot het zelfvertrouwen als je dit ook in het bewustzijn van de professional kan brengen.  (lees daarover dit eerdere blog: Wanneer start je de Meldcode huiselijk geweld? )

 

Wil je daarna nog verder leren met elkaar, volg dan eens een training over de Meldcode Huiselijk Geweld en kindermishandeling zoals bij voorbeeld de training Gewoon Doen! Of een training: Mijn kind merkt er niks van, waarin je leert hoe je met ouders in gesprek kan over de gevolgen van een onveilige thuissituatie voor een kind. En werk je in het onderwijs of kinderopvang, kijk dan bijvoorbeeld eens hoe Schildjes Missie je daarbij kan helpen. Natuurlijk mag je ons ook altijd een vraag stellen om te kijken of we je daarbij verder kunnen helpen. Mail dan naar:  info@fabriek69.nl

Veel professionals in onderwijs, zorg en welzijn vragen zich dit af. Wanneer start je de Meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling?  Moet de Meldcode standaard opgestart worden bij elke intake? Wat is het omslagpunt? Wat doet dat dan met het contact met jouw cliënt of leerling/pupil? Zouden ze je dan wel echt gaan vertrouwen? Is dan het contact dan wel veilig?

Wanneer je Jessie weer ziet, dan lijkt het alsof ze geen contact meer met je wil maken.

Je vraagt Johan of het weekend goed is verlopen, maar krijgt daar geen duidelijk antwoord op.

De kleding van Jesper (3 jaar) is ongewassen en je ruikt een onfrisse lucht als je dichterbij bent gekomen.

 

Zomaar drie situaties waardoor zorgen kunnen ontstaan. Misschien maakte je je al wel wat langer zorgen in soortgelijke situaties. Of is dit de eerste keer dat het je opvalt dat er iets in de situatie aan de hand zou kunnen zijn. Zou er in bovenstaande situaties sprake kunnen zijn van huiselijk geweld of kindermishandeling? Wanneer zijn je zorgen groot genoeg, duidelijk genoeg, hoe krijg je ze duidelijk. Kortom: wanneer start je de Meldcode huiselijk geweld?

 

Waardoor is het lastig een besluit te nemen om de Meldcode te gaan starten?

Één signaal van huiselijk geweld is geen signaal. Een veelgehoorde uitspraak. En dat terwijl één signaal wel degelijk een startpunt is om alert te zijn. En de mogelijkheid open te houden dat er wél sprake is van huiselijk geweld of kindermishandeling. Iets waar de meeste mensen liever niet bij stil staan.

Een kind wat dagelijks in zijn broek plast terwijl het zindelijk was. Een kind wat ineens niet meer wil spreken. Een moeder die alle contact tijdelijk verbreekt of met alcoholwalm haar kind op komt halen. Een vader die een moeder nooit alleen laat gaan.

Er hoeft op zo’n moment geen sprake te zijn van huiselijk geweld. Maar er is zeker een mogelijkheid dat dit wel het geval is. Maar dit te durven zien, die twee mogelijkheden naast elkaar te laten bestaan, geeft een onzeker gevoel. En daarom neigen de meeste mensen snel naar ‘het zal wel ergens anders door komen’. Dit is geen verwijt, het is namelijk een natuurlijke menselijke reactie om pijn en ongemak te vermijden. Bewustzijn van deze natuurlijke neiging helpt je daarbij wel. Want wie wil niet het verschil maken als er inderdaad wat aan de hand is?

Wat zijn signalen van huiselijk geweld?

Er is nog veel onbekendheid over wat signalen van huiselijk geweld of kindermishandeling zijn. Op het moment dat ik in een training een oefening doe met de deelnemers over de signalen in hun eigen casussen valt menig deelnemer van verbazing van de stoel. Hebben ze zoveel signalen over het hoofd gezien?

Vaak worden signalen niet als signaal gezien omdat het ook ergens anders op kan duiden. En een risicofactor als een signaal beschouwd waaraan meer voorspellende waarde wordt toegekend. Alleen wat een signaal anders maakt dan bijvoorbeeld een risicofactor, daar leer je meer over in zo’n training over de Meldcode. En dat signalen vaker voorkomen dan je zou willen ook. De Meldcode is een instrument wat je stapsgewijs ondersteunt in het maken van gedegen afwegingen en transparantie over zorgen bevorderd. Ook al is er ‘maar’ een signaal.

Dus vraag je je af wanneer je de Meldcode moet starten?

De Meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling is en blijft een beladen instrument. En dat terwijl het ook zo anders zou kunnen. Want waarnemen is eigenlijk iets wat we voortdurend doen als we in contact zijn met anderen. Kijkt iemand blij, boos of verdrietig? We gaan er vaak al over in gesprek. De enige stap die er aan toegevoegd hoeft te worden is je er van bewust te zijn dat er ook sprake kan zijn van huiselijk geweld of kindermishandeling die het gedrag van je cliënt, leerling/pupil verklaart. Dat het een signaal is. En voilà, je bent aan het signaleren. De Meldcode is al, zonder dat je je er van bewust bent, gestart.

 

Deze ene stap van bewustwording maakt dat je nooit meer hoeft af te vragen of, en wanneer, de Meldcode gestart moet worden. En deze ene stap maakt dat jij een verschil kan gaan maken in het leven van een volwassene of kind die met onveiligheid thuis of in de (ex-) partnerrelatie te maken heeft.

Nu de rest van de stappen nog om ervoor te zorgen dat je professioneel, invoelend en daadkrachtig kunt blijven handelen!

 

Meer weten over de trainingen van Fabriek69 over de Meldcode? Kijk dan op: Trainingen

Wil je meedoen aan de eerstvolgende training over de Meldcode? Check dan hier voor de eerstvolgende training Gewoon Doen!